سبدگردانی در ایران بر لبه انقلاب دیجیتال

این شرکت‌ها که زمانی صرفاً به‌عنوان مدیریت‌کنندگان سبدهای سرمایه‌گذاری معدودی از مشتریان شناخته می‌شدند، امروز در آستانه ایفای نقشی جدید و پررنگ در اقتصاد دیجیتال کشور قرار گرفته‌اند.

طبق اعلام سازمان بورس، تعداد شرکت‌های سبدگردان دارای مجوز در سال ۱۴۰۳ به ۱۳۰ شرکت رسید که رشد قابل‌توجهی نسبت به سال‌های قبل دارد. تنها در سال گذشته، ۱۸ شرکت جدید مجوز فعالیت دریافت کردند. در کنار این رشد کمّی ، تعداد شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری نیز به ۳۰ شرکت رسیده است. اما آیا این افزایش کمّی به معنای ارتقاء کیفی نیز هست؟

بازار سرمایه در سایه تورم و دلار

افزایش نرخ ارز و رشد افسارگسیخته تورم طی سال‌های اخیر، سبدگردان‌ها را با چالش‌هایی تازه مواجه کرده است. علی قاسم‌نژاد، مدیرعامل سبدگردان مانی، در گفت‌وگویی با صدای بورس، به یکی از مأموریت‌های اصلی سبدگردان‌ها در شرایط تورمی اشاره می‌کند: حفظ ارزش دارایی مشتریان در برابر کاهش قدرت خرید.

وی تأکید می‌کند که برای تحقق این هدف، سبدگردان‌ها باید ترکیبی هوشمندانه از ابزارهای مالی مختلف همچون صندوق‌های درآمد ثابت، صندوق‌های سهامی، ابزارهای مشتقه و معاملات اختیار را به‌کار بگیرند. همچنین، در شرایطی که صنایع دلارمحور پتانسیل رشد دارند اما با کاهش حاشیه سود عملیاتی مواجه‌اند، سرمایه‌گذاری دقیق و هدفمند بیش از همیشه اهمیت پیدا می‌کند.

هوش مصنوعی؛ ناجی یا تهدید بازار سرمایه؟

در حالی‌که جهان با سرعت به سمت هوشمندسازی ابزارهای مالی پیش می‌رود، ایران هنوز در ابتدای مسیر است. با وجود آنکه از دهه ۱۹۸۰ میلادی، هوش مصنوعی وارد صنعت مالی جهان شده و امروزه غول‌هایی مانند بلک‌راک با سیستم‌های پیشرفته‌ای مانند Aladdin سرمایه‌های میلیارد دلاری را مدیریت می‌کنند، بازار سرمایه ایران حدود ۲۰ سال از تحولات جهانی عقب‌تر است.

در بازارهای پیشرفته، از الگوریتم‌های یادگیری ماشین برای پیش‌بینی قیمت‌ها، تحلیل احساسات بازار، کشف ناهنجاری‌ها و معاملات خودکار استفاده می‌شود. پلتفرم‌هایی مانند Robinhood و StockTwits نیز نشان می‌دهند که چگونه می‌توان هوش مصنوعی را در خدمت سرمایه‌گذاران خرد و کلان قرار داد. در مقابل، در ایران هنوز بیشتر پلتفرم‌های معاملاتی مبتنی بر AI در اختیار شرکت‌های محدود و صرفاً برای استفاده درون‌سازمانی‌ هستند. فقدان چارچوب‌های نظارتی شفاف، کمبود نیروی متخصص بین‌رشته‌ای، فرهنگ تحلیل سنتی و مقاومت در برابر فناوری از جمله دلایلی هستند که به عقب‌ماندگی کشور در این حوزه دامن زده‌اند.

نقش سبدگردان‌ها در گذار به عصر دیجیتال

با وجود چالش‌های پیش‌رو، شرکت‌های سبدگردان می‌توانند پیش‌قراول تحول دیجیتال در بازار سرمایه باشند. برخلاف صندوق‌های سرمایه‌گذاری که غالباً عمومی عمل می‌کنند، سبدگردان‌ها ظرفیت ایجاد راهکارهای شخصی‌سازی‌شده برای مشتریان را دارند. همین ویژگی، آنان را به بهترین گزینه برای پیاده‌سازی مدل‌های هوش مصنوعی تبدیل می‌کند.

استفاده از AI برای شناسایی پرتفوی‌های بهینه، تحلیل ریسک، پردازش سریع اخبار و گزارش‌های مالی و حتی تحلیل شبکه‌های اجتماعی، می‌تواند بهره‌وری و دقت تصمیم‌گیری سبدگردان‌ها را به‌طرز چشمگیری افزایش دهد. از سوی دیگر، اگر این فناوری‌ها صرفاً در دست چند بازیگر محدود باقی بماند، شاهد شکاف فناورانه و تبعیض اطلاعاتی در بازار خواهیم بود.

فرصت یا بحران؟

نگاه آینده‌نگرانه به سبدگردانی در ایران

اکوسیستم بازار سرمایه ایران، از منظر دسترسی به داده، وضعیت نسبتاً مطلوبی دارد. سامانه‌هایی چون TSETMC، کدال و فیپیران منبعی غنی از داده‌های قابل تحلیل هستند. همچنین، با وجود بیش از صدها نهاد مالی فعال، پتانسیل لازم برای تحول دیجیتال وجود دارد. اما دستیابی به این تحول نیازمند اقداماتی جدی در سه حوزه کلیدی است:

تنظیم‌گری هوشمند و به‌روز؛ سازمان بورس باید مقررات جامع و شفافی برای استفاده از معاملات الگوریتمی، توسعه نرم‌افزارهای مالی و مسئولیت حقوقی توسعه‌دهندگان AI تدوین کند.

توسعه زیرساخت داده‌ای و API؛ نهادهای مالی باید بستر مناسب برای اشتراک‌گذاری داده‌ها و تعامل آسان توسعه‌دهندگان با داده‌های رسمی فراهم کنند.

آموزش میان‌رشته‌ای و ترویج فرهنگ داده‌محور؛ ایجاد رشته‌های جدید دانشگاهی در تقاطع علوم مالی و هوش مصنوعی، تربیت نیروی متخصص و ارتقای سواد دیجیتال بازیگران بازار، ضروری است.

در انتظار تغییرات بزرگ

اگر سبدگردانی در ایران بتواند با تحولات فناورانه جهانی هم‌راستا شود، نه‌تنها می‌تواند به بازیگری مؤثر در حفظ ارزش دارایی‌ها و جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل شود، بلکه به بازوی اجرایی تحول در بازار سرمایه نیز بدل خواهد شد.

اما اگر همچنان در مسیر تحلیل‌های سنتی، مقاومت در برابر فناوری، و تنظیم‌گری کند باقی بمانیم، خطر بی‌اعتمادی عمومی، فرار سرمایه، و ورود پلتفرم‌های غیررسمی و پرریسک بیش از پیش خواهد شد.

سبدگردان‌ها بر لبه یک انقلاب دیجیتال ایستاده‌اند. زمان آن رسیده که یا با جسارت به آینده‌ای فناورانه گام بگذارند، یا در گذشته‌ای فرسوده باقی بمانند.