«پويش اقتصاد» از مشکلات کمبود انرژي در کشور گزارش ميدهد:
مريم حقبيان
بررسيهاي صورتگرفته نشان ميدهد خسارت ناشي از خاموشيها در سال گذشته ۱۱۶هزار ميليارد تومان بوده که در صورت افزايش تعطيلي بنگاهها، اين ميزان امسال با افزايش چشمگيري روبهرو خواهد شد. هشدار کارشناسان همچنين مبني بر اين است که کاهش ميزان توليد و عرضه در کنار موانعي که برخي بنگاهها در رابطه با ثبت سفارش و تأمين مواد اوليه و ملزومات توليد دارند، ممکن است همچنين به کميابي و نايابي برخي از محصولات و افزايش سطح عمومي قيمتها منجر شود.
در سالهاي اخير سرمايهگذاري مناسبي در حوزه برق انجام نشده است. قرار بود در سالهاي گذشته، از جمله در معاهده پاريس، توجه جدي و عمدهاي به انرژيهاي تجديدپذير و نيروگاههاي برق خورشيدي داشته باشيم که اين موضوع بهرغم هدفگذاري قابلتوجه بهدليل سياستهايي که ناشي از قيمتگذاري و عدمصرفه توسعه نيروگاههاي خورشيدي بود، خيلي زود متوقف شد.
سياستهاي غلط در سالهاي اخير باعث شده است تا انگيزه سرمايهگذاري و توسعه در بخش توليد برق بهشدت کاهش پيدا کند. شرکتهاي بخش خصوصي که در ابتداي دهه ۹۰ از تسهيلات ارزي يا از منابع صندوق توسعه ملي استفاده و نيروگاهها را احداث کردند، از يکطرف امکان صادرات برق و از طرف ديگر امکان انبارداري و ذخيرهسازي برق را نداشتند و مجبور شدند برق توليدي را بهاجبار با قيمتي که دولت تعيين ميکرد، به وزارت نيرو و توانير به قيمت ريالي بفروشند و از آنجا که تسويه مطالبات از دولت هميشه با مشکل جدي مواجه است، نهتنها دولت مطالبات شرکتها را پرداخت نميکرد، بلکه اين شرکتها با مشکلات ناشي از عدمپرداخت بهموقع حقوق بيمه تامين اجتماعي، ماليات و حتي تسهيلات بانکي مواجه بودند و در ليست سياه قرار ميگرفتند و ممنوعالخروج ميشدند. همين موضوع انگيزه سرمايهگذاري جديد را از بين برده بود. به عبارتي در حالي که دولت برق اين شرکتها را به ريال خريداري ميکرد، به صورت دلاري به عراق صادر ميکرد و با شوکهاي افزايش قيمت ارز، اين شرکتهاي بخش خصوصي از تسويه تسهيلاتي که از صندوق توسعه ملي يا از منابع ارزي بانکها گرفته بودند، عاجز شدند.
تشديد قطعي برق و کاهش توليد بنگاهها، همچنين با کاهش ارزشافزوده بخش صنعت، رشد اقتصادي را تهديد خواهد کرد. صنعت برق در بازارهاي صادراتي نيز وضعيت مناسبي ندارد. اگرچه ايران از کشورهاي صادرکننده برق در منطقه است، اما با وجود توليد ۳۶۰ميليارد کيلووات ساعت برق در سال ۱۴۰۱، صادرات برق حدود ۵ميليارد کيلووات ساعت در سال بوده و سهم بسيار کمي (کمتر از ۵/۱ درصد) را به خود اختصاص داده است. کارشناسان، کمبود نقدينگي، عدمسرمايهگذاري در صنعت برق، مطالبات انباشتشده توليدکنندگان از دولت، قيمتگذاري دستوري و محدوديتهاي ناشي از تحريم را از جمله دلايل مشکلات صنعت برق عنوان ميکنند. مشکلات ناشي از قيمتگذاري در صنعت برق در حالي است که برخي رويکردهاي بينالمللي عنوان ميکنند، توزيع برق انحصار طبيعي است و دولت بايد در حمايت از مصرفکننده در قيمتگذاري دخالت کند.
صنعت برق ايران هم مثل ساير بخشهاي اقتصاد ايران از اثرات و تبعات نامطلوب تحريم مستثني نبود. اقتصاد صنعت برق ايران از سهجهت بهشدت از تحريمها آسيب ديد. سختگيري نسبت به دسترسي ايران به منابع حاصل از صادرات، دشواري واردات تجهيزات و مواد اوليه موردنياز صنعت برق و لغو قراردادهاي سرمايهگذاري و انتقال تکنولوژي که صنعت برق ايران با کشورهاي صاحب دانش داشت، از جمله اين آسيبها بود. اين در حالي است که هم از لحاظ جغرافيايي و هم از لحاظ توانمندي صنعت برق امکان صادرات را بهخوبي داشتيم. در دهه ۸۰ خيلي از کشورها مثل ارمنستان، ترکيه، نخجوان، پاکستان، ترکمنستان، جمهوريآذربايجان، عراق و افغانستان واردکننده برق از ايران بودند. اين کشورها به دليل تحريم رفتهرفته واردات از ايران را کاهش دادند و حتي برخي از کشورها واردات را صفر کردند تا جايي که فقط عراق به عنوان عمدهترين مقصد صادرات برقي ايران باقي ماند که دسترسي اين کشور هم به منابعش قطع شد و عملا امکان بازگشت ارز حاصل از صادرات برق ايران براي استفاده در مسير رفع مشکلات صنعت برق ميسر نشد. از طرفي منابع مربوط به صادرات برق ايران در عراق در حسابهاي خاصي و تحت اشراف وزارت خزانهداري آمريکا سپرده ميشود و دسترسي ايران به اين منابع خيلي سخت است. آمريکا در تلاش است بهصورت تدريجي سطح واردات برق از ايران را کاهش دهد و تقريباً مجوز را مشروط و سهماه سهماه تمديد ميکند.
قطعي برق گسترده در بنگاهها از دو جهت آسيب به دنبال دارد. در بخش اول توليدات شرکتها با تعطيليهاي موجود بين ۲۷ تا ۳۰درصد در تابستان کاهش پيدا ميکند. اين در حالي است که بنگاهها در شرايطي که توليد چنداني ندارند، بايد حقوق کارکنان، بيمه و ماليات و… را پرداخت کنند. کاهش ميزان توليد باعث افزايش قيمت تمامشده محصولات ميشود و سودآوري بنگاه کاهش مييابد. سودآوري بنگاه علاوه بر اينکه باعث ضرر و زيان سهامداران ميشود، انگيزههاي سرمايهگذاري را بهشدت کاهش ميدهد. اين درحالي است که يکي از مشکلات مهم فعلي در کشور عدم تشکيل سرمايه است و عدمتشکيل سرمايه ثابت اين موضوع را تشديد ميکند.
کاهش توليد، درآمد و سود بنگاههاي حاضر در بازار سرمايه باعث ميشود که شاخص سهام اين شرکتها هم تحتتاثير قرار بگيرد و بازار سرمايه بهعنوان يکي از بازارهاي مالي مهم ايران آسيب ببيند. از طرف ديگر کاهش ميزان توليد و کاهش درآمد و سودآوري بنگاهها سبب تعديل نيروي انساني و افزايش بيکاري خواهد شد. در مجموع اگر نگاهي به رشد اقتصادي در سال گذشته يعني سال ۱۴۰۲ داشته باشيم، ميبينيم که رشد بخش صنعت و معدن منفي بوده و آنچه موجب رشد اقتصادي حدود ۵درصدي سال گذشته شده، از محل نفت بوده است. بنابراين تشديد قطعي برق و کاهش توليد بنگاهها، ارزشافزوده بخش صنعت را امسال حتما منفيتر و بيشتر خواهد کرد که اين بر اقتصاد کشور اثر مستقيم دارد. کاهش ميزان توليد و کاهش عرضه از يک سمت، در کنار موانعي که برخي بنگاهها در زمينه ثبتسفارش و تأمين مواد اوليه و ملزومات توليد دارند، در ماههاي آينده ممکن است باعث کميابي و حتي نايابي برخي از محصولات شود و در واقع افزايش جدي سطح عمومي قيمتها را بهدنبال داشته باشد که اين موضوع نيز تبعات ديگري به دنبال دارد.
«اصليترين دليل ناترازي انرژي، نبود سرمايهگذاري کافي در توسعه زيرساختهاي انرژي در کشور است. طي دو دهه گذشته، بخش انرژي ايران بهويژه در حوزه نفت و گاز، بهدليل تحريمهاي بينالمللي و محدوديتهاي مالي، با کمبود سرمايهگذاري مواجه بوده است. اين مسأله باعث شده که توسعه زيرساختهاي جديد و بهينهسازي تأسيسات موجود بهطور مناسب صورت نگيرد.»
کارشناسان بر اين باورند که ناترازي انرژي در ايران نهتنها بهدليل مشکلات فني و زيرساختي است، بلکه ناشي از سياستهاي نامنسجم و کوتاهمدت نيز است. رضوي گفت: «سياستگذاران در طول سالها بيشتر بر افزايش توليد تأکيد داشتهاند تا بهينهسازي مصرف. اين در حالي است که بسياري از کشورهاي توسعهيافته با تمرکز بر بهينهسازي مصرف انرژي، توانستهاند نياز به سرمايهگذاريهاي سنگين در بخش توليد را کاهش دهند.»
فشار افزايش قيمتها به مردم
ناترازي انرژي نهتنها بر حجم توليد تأثيرگذار است، بلکه ميتواند هزينههاي توليد را به شدت افزايش دهد وقتي صنايع بهدليل کمبود انرژي نميتوانند به ظرفيت کامل خود برسند، بهرهوري آنها کاهش مييابد و در نتيجه، هزينههاي توليد سر به فلک ميکشد.
اين امر به نوبه خود موجب افزايش قيمت نهايي کالاها ميشود و به مصرفکنندگان فشار مضاعف وارد ميکند.
بسياري از صنايع کوچک و متوسط در تأمين هزينههاي بالاي انرژي با مشکل مواجه هستند. دولت بايد بستههاي حمايتي ويژهاي براي اين صنايع تدوين کند که شامل معافيتهاي مالياتي، ارائه وامهاي کمبهره و کمکهاي بلاعوض براي نوسازي تجهيزات و بهبود بهرهوري انرژي باشد. چرا که با توجه به فشار ناترازي بر صنايع، اين امر ممکن است بر بقاي آنها تاثير بگذارد در نتيجه اين حمايتها ميتوانند به تثبيت اين صنايع و تثبيت اشتغال در آنها کمک کنند و مانع از تعطيلي آنها شوند. اگر وضعيت ناترازي انرژي همچنان ادامه يابد، صنايع با کاهش توليد و افزايش هزينهها مواجه خواهند شد. اين امر ميتواند منجر به تعطيلي بسياري از واحدهاي توليدي و افزايش نرخ بيکاري در کشور شود. در چنين شرايطي، اقتصاد کشور به شدت آسيب خواهد ديد و رقابتپذيري صنايع ايراني در بازارهاي جهاني کاهش مييابد که در صورت عدم اقدامات فوري، آينده صنعت با تهديدات جدي روبهرو است و نياز به اصلاحات بنيادين در سياستها و مديريت مصرف انرژي احساس ميشود.
در همين رابطه سيد عبدالوهاب سهلآبادي، رئيس خانه صنعت، معدن و تجارت ايران، در نامهاي رسمي نسبت به پيامدهاي بسيار جدي افزايش بيرويه قيمت انرژي بر بخش توليد هشدار داد. وي در اين نامه، اين تصميم را اقدامي شتابزده و بدون در نظر گرفتن عواقب آن بر اقتصاد کشور دانسته و خواستار تجديدنظر فوري در آن شده است.
بنا به گزارش روابط عمومي خانه صنعت، معدن و تجارت ايران، سهلآبادي با تأکيد بر اينکه اين تصميم، واحدهاي توليدي را با چالش جدي تامين انرژي و افزايش شديد هزينههاي توليد مواجه کرده، تصريح کرد: «افزايش بيرويه قيمت حاملهاي انرژي، بسياري از واحدهاي توليدي را به مرز تعطيلي کشانده و اشتغال را به شدت تهديد ميکند. اين وضعيت نه تنها به اقتصاد کشور ضربه ميزند، بلکه موجب افزايش نارضايتي عمومي و تشديد مشکلات معيشتي مردم خواهد شد.»
رئيس خانه صنعت، معدن و تجارت ايران با اشاره به اينکه اين تصميم به ويژه بر صنايع انرژيبر مانند فولاد و سيمان تأثيرگذار بوده، گفت: «افزايش هزينههاي توليد، رقابتپذيري محصولات ايراني را در بازارهاي جهاني کاهش داده و صادرات را با مشکل جدي مواجه کرده است. اين در حالي است که صادرات غيرنفتي يکي از منابع اصلي تامين ارز کشور محسوب ميشود.»
سهلآبادي با تاکيد بر اينکه اين تصميم بدون مشورت با فعالان اقتصادي گرفته شده است، خواستار تشکيل جلسات کارشناسي با حضور نمايندگان بخش خصوصي، کارشناسان اقتصادي و مسؤولان دولتي براي بررسي مجدد اين تصميم و اتخاذ تدابير مناسب شد. وي پيشنهاد کرد که دولت بهجاي افزايش قيمت انرژي، از طريق ابزارهاي ديگري مانند ماليات بر ارزش افزوده و افزايش عوارض گمرکي، درآمدهاي خود را تأمين کند.
وي همچنين اعتقاد دارد: متاسفانه دولت اغلب راحتترين و در دسترسترين راهکار را انتخاب ميکند و با گران کردن برق در نخستين گام بهنوعي مانند هميشه ميخواهد کمبودهاي خود را از طريق جامعه صنعتي جبران ميکند. صنعت از يکسو بايد فشار تحريمها را تحمل و با رکود اقتصادي کشور دستوپنجه نرم کند و از سوي ديگر با ناترازي انرژي و از جمله برق روبهرو است. امسال بهواسطه همين موانع بسياري از صنايع نتوانستند به فعاليت خود ادامه دهند و برخي روزهاي متوالي بهناچار تعطيل بودند. در حالي با رويکرد حمايت از توليد، به توليدکننده قول تامين زيرساختها از برق و آب و گاز و … داده ميشود که در ادامه شاهد هستيم با قطعي برق و بهدنبال آن گراني انرژي، اقدامات مغاير با رويکرد حمايت از توليد در پيش ميگيرند. در اين گيرودار صنعتگر بايد براي مصوبهاي که امروز ابلاغشده از چند ماه قبل پرداختيهايي داشته باشد، در حاليکه طبق قانون بايد اين موارد را از قبل به اطلاع صنعتگر برسانند تا بتواند در قيمتتمامشده محصول اعمال کند و بيش از حد دچار ضرر و زيان نشود.
تجربيات موفق جهاني در مديريت ناترازي انرژي
آرمان خالقي، دبيرکل خانه صمت نيز در مورد تجربيات جهاني در اين زمينه ميگويد: «کشورهاي پيشرفته مانند آلمان و دانمارک توانستهاند با استفاده از سيستمهاي هوشمند مديريت انرژي، بهطور قابلتوجهي ميزان مصرف انرژي در صنايع را کاهش دهند. اين کشورها با سرمايهگذاري در زيرساختهاي فناوري اطلاعات و ارتباطات (ICT) و استفاده از اينترنت اشياء (IoT) در مديريت انرژي، به بهرهوري بالاتري در مصرف انرژي دست يافتهاند.»
وي تأکيد ميکند که استفاده از سيستمهاي هوشمند براي نظارت و کنترل مصرف انرژي ميتواند به ايران کمک کند تا در صنايع خود مصرف انرژي را بهينهسازي کرده و ناترازي را کاهش دهد. يکي از تجربيات موفق جهاني در کاهش ناترازي انرژي، استفاده از منابع انرژي تجديدپذير است. بسياري از کشورهاي اروپايي و آسيايي، به خصوص در مناطق شمالي و غربي، با سرمايهگذاري در انرژيهاي بادي و خورشيدي توانستهاند بخش بزرگي از نيازهاي انرژي خود را از منابع تجديدپذير تأمين کنند.
خالقي ضمن اشاره به اين موضوع گفت: «کشورهايي همچون سوئد و دانمارک بهطور جدي در حال توسعه و استفاده از انرژيهاي تجديدپذير هستند. اين کشورها با توجه به شرايط اقليمي خاص خود، از انرژي باد و خورشيد بهطور مؤثر استفاده ميکنند و توانستهاند بخش عمدهاي از ناترازي انرژي را از طريق اين منابع تأمين کنند. ايران ميتواند با توجه به موقعيت جغرافيايي مناسب خود، بهويژه در زمينه انرژي خورشيدي، از اين تجربه بهره ببرد.»
وي اضافه ميکند که با سرمايهگذاري در انرژيهاي تجديدپذير و فراهم آوردن زيرساختهاي لازم براي استفاده از اين منابع، ميتوان ناترازي انرژي را بهطور دائمي کاهش داد. بهنظر ميرسد استفاده از اين فناوريها و تجربيات جهاني در ايران ميتواند تحولي در بهينهسازي مصرف انرژي در صنايع ايجاد کند. ايران با توجه به پتانسيلهاي بالاي خود در زمينه انرژيهاي تجديدپذير، فناوريهاي نوين و همچنين موقعيت جغرافيايي مناسب، ميتواند از اين تجربيات بهرهمند شود و به کاهش ناترازي انرژي در صنايع دست يابد.
تهديد اقتصاد
آرمان خالقي ميگويد: «در مجموع ميتوانيم بگوييم ناترازي انرژي در ايران يک چالش اساسي است که تأثيرات آن نهتنها بر صنايع، بلکه بر کل اقتصاد کشور مشهود است. دلايل اين ناترازي، از جمله کمبود سرمايهگذاري در زيرساختها، مصرف بيرويه انرژي، و عدم توجه به بهينهسازي مصرف، به مشکلات ساختاري و سياستگذاريهاي نادرست باز ميگردد.
اين موضوع نهتنها باعث اختلال در تأمين انرژي براي صنايع ميشود، بلکه هزينههاي توليد را افزايش ميدهد و در نهايت موجب کاهش رقابتپذيري و تهديد جدي براي اقتصاد کشور ميشود. نکتهاي که بايد به آن توجه شود اين است که علاوه بر سياستهاي کوتاهمدت، نياز به رويکردهاي بلندمدت براي سرمايهگذاري در زيرساختها و انرژيهاي تجديدپذير داريم.
بهبود مديريت مصرف انرژي و استفاده از فناوريهاي نوين در صنايع ميتواند کمک بزرگي به کاهش ناترازي انرژي و بهينهسازي مصرف در کشور کند. از سوي ديگر، دولت بايد نقش پررنگتري در حمايت از صنايع از طريق ارائه تسهيلات مالي و مشوقهاي مختلف ايفا کند. براي رفع اين چالش، علاوه بر توجه به مسائل فني، نيازمند همکاري و هماهنگي بيشتر ميان دستگاههاي دولتي و بخش خصوصي هستيم. تنها با اجراي يک استراتژي منسجم و همکاري همهجانبه ميتوان به کاهش ناترازي انرژي و تحقق اهداف توسعه پايدار در کشور دست يافت.»
جريان قطعي برق در پاييز و زمستان چيست؟
نيروگاههاي حرارتي در فصل سرد سال، به دنبال کمبود گسترده گاز در کشور، به استفاده از سوخت جايگزين روي ميآورند.
سوخت اول نيروگاههاي حرارتي گاز و سوخت جايگزين تحويلي به نيروگاهها گازوئيل يا مازوت است که استفاده از اين سوخت جايگزين در نيروگاههاي حرارتي به معناي کمبود گاز و اختصاص نيافتن گاز به نيروگاهها است.
مازوتسوزي از جمله منابع مصنوعي آلودگي هوا است که ميتواند سلامتي افراد جامعه را به مخاطره بيندازد.
در تاريخ ۱۶ آبان ۱۴۰۳ محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرايي رئيس جمهور پس از جلسه کارگروه ملي کاهش آلودگي هوا اعلام کرد: هوا که سرد ميشود، وارونگي هوا اتفاق ميفتد که يکي از علتهاي اصلي کمبود انرژي و ناترازي انرژي در توليد برق و تامين گاز نيروگاهها است.
معاون اجرايي رئيسجمهور اظهار کرد که بعضي از نيروگاهها ناگزير براي تامين برق و جلوگيري از خاموشي از مازوت استفاده ميکردند که پس از بررسيها و دستور رئيسجمهور بهدليل آلودگي خاص در مناطق اراک، کرج و اصفهان ناشي از مازوتسوزي (حدود ۱۶ ميليون تن مازوتسوزي) که باعث آلودگي هوا و بيماري ميشود، مازوتسوزي متوقف ميشود.
قائمپناه با اشاره به کمبود برق، انرژي و گاز گفت: براي اينکه به بخشهايي از جامعه آسيب وارد نشود، ناچاريم سوخت مازوت را در اين نيروگاهها متوقف کنيم. در دولت مقرر شد وزارت نيرو ساعتهايي را در طول سال تنظيم و مدتي که نياز است خاموشي اعلام کند.
پس از آن سخنگوي دولت در صفحه شخصي خود در فضاي مجازي نوشت: شرط عدالت نيست براي توليد برق، بخشي از جامعه با جان خود هزينه آن را پرداخت کند. از همين رو به دستور رئيس جمهور مازوتسوزي در ۳ نيروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرايط ويژهاي دارند، متوقف ميشود.
ميتوان براي مدت محدودي، «خاموشي منظم» را جايگزين «توليد سم» براي عموم شهروندان کرد. پس از اين اظهارات با انتشار اولين جدول خاموشي استان تهران و نحوه اطلاع از خاموشيها در شهر تهران، مردم به اين نتيجه رسيدند که قطعيهاي زمانبندي شده به سرعت اجرايي شده است.
موضوع قطعي برق در تابستان و مشکلات پيدرپي براي صنايع و توليديها و همچنين بخش خانگي گويا به فصل سرد سال منتقل شده حال افراد در کنار کمبود گاز بايد با قطعيهاي پيدرپي نيز کنار بيايند.
استفاده از مازوت و زمانبندي قطعي برق ابهام دارد
همچنين حميدرضا حاجيبابايي، نايب رئيس اول مجلس اعلام کرد که در بحث استفاده يا عدم استفاده از مازوت از يک طرف و بحث زمانبندي قطعي برق ابهاماتي وجود دارد که بايد دولت توضيح دهد و کميسيون انرژي هم به سرعت از تصميم دولت در اين زمينه گزارشي آماده کند و به مجلس ارائه دهد.
مازوتسوزي در تهران نداريم!
مهدي چمران، رئيس شوراي شهر تهران به موضوع آلودگي هوا اشاره کرد و گفت که در تهران مازوتسوزي نداريم. به گفته چمران مازوتسوزي در کرج امکان داشت روي کيفيت هواي تهران تاثير بگذارد از اينرو ممنوعيت سوخت مازوت در کرج تصميم درستي بود.
پايان قطعيهاي برق
تنها با ۱۰ درصد صرفهجويي
مصطفي رجبيمشهدي، مديرعامل شرکت توانير نيز در گفت و گويي اعلام کرد: رويکرد دولت بر اين اساس است که بخش مولد کشور يعني صنعت در اولويت محدوديت نباشد و قطعيهاي برنامهريزي شده برق در بخش خانگي آغاز شود. به گفته وي ميزان محدوديتها معادل ۱۰ درصد صرفهجويي است؛ يعني اگر مردم در مصرف برق و گاز ۱۰ درصد صرفهجويي کنند، اين محدوديتها برطرف ميشود. مديرعامل توانير تصريح کرد: ساعت خاموشي براي مشترکان تهران بزرگ پيامک ميشود و اين طرح در همه شهرها اجرا خواهد شد.
رجبيمشهدي گفت: ساعت خاموشيها از ۹ صبح تا ساعت ۱۷ و براي هر مشترک
۲ ساعت پيشبيني شده است.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰