«پویش اقتصاد» از مشکلات کمبود انرژی در کشور گزارش میدهد:
مریم حقبیان
بهنظر میرسد موضوع ناترازی مصرف و تولید انرژی بهخصوص در حوزه برق در ایران از مرحله مشکل، در حال تبدیل شدن به یک بحران شده است. با روند موجود احتمالا تا ۱۵سال آینده، ایران قادر خواهد بود تنها۳۰درصد انرژی موردنیاز بهخصوص در بخش برق را در داخل تولید و تامین کند. پیشبینی این است که ظرف ۱۵سال آینده، شکاف ناترازی برق بیشتر شود.
بررسیهای صورتگرفته نشان میدهد خسارت ناشی از خاموشیها در سال گذشته ۱۱۶هزار میلیارد تومان بوده که در صورت افزایش تعطیلی بنگاهها، این میزان امسال با افزایش چشمگیری روبهرو خواهد شد. هشدار کارشناسان همچنین مبنی بر این است که کاهش میزان تولید و عرضه در کنار موانعی که برخی بنگاهها در رابطه با ثبت سفارش و تأمین مواد اولیه و ملزومات تولید دارند، ممکن است همچنین به کمیابی و نایابی برخی از محصولات و افزایش سطح عمومی قیمتها منجر شود.
در سالهای اخیر سرمایهگذاری مناسبی در حوزه برق انجام نشده است. قرار بود در سالهای گذشته، از جمله در معاهده پاریس، توجه جدی و عمدهای به انرژیهای تجدیدپذیر و نیروگاههای برق خورشیدی داشته باشیم که این موضوع بهرغم هدفگذاری قابلتوجه بهدلیل سیاستهایی که ناشی از قیمتگذاری و عدمصرفه توسعه نیروگاههای خورشیدی بود، خیلی زود متوقف شد. سیاستهای غلط در سالهای اخیر باعث شده است تا انگیزه سرمایهگذاری و توسعه در بخش تولید برق بهشدت کاهش پیدا کند. شرکتهای بخش خصوصی که در ابتدای دهه ۹۰ از تسهیلات ارزی یا از منابع صندوق توسعه ملی استفاده و نیروگاهها را احداث کردند، از یکطرف امکان صادرات برق و از طرف دیگر امکان انبارداری و ذخیرهسازی برق را نداشتند و مجبور شدند برق تولیدی را بهاجبار با قیمتی که دولت تعیین میکرد، به وزارت نیرو و توانیر به قیمت ریالی بفروشند و از آنجا که تسویه مطالبات از دولت همیشه با مشکل جدی مواجه است، نهتنها دولت مطالبات شرکتها را پرداخت نمیکرد، بلکه این شرکتها با مشکلات ناشی از عدمپرداخت بهموقع حقوق بیمه تامین اجتماعی، مالیات و حتی تسهیلات بانکی مواجه بودند و در لیست سیاه قرار میگرفتند و ممنوعالخروج میشدند. همین موضوع انگیزه سرمایهگذاری جدید را از بین برده بود. به عبارتی در حالی که دولت برق این شرکتها را به ریال خریداری میکرد، به صورت دلاری به عراق صادر میکرد و با شوکهای افزایش قیمت ارز، این شرکتهای بخش خصوصی از تسویه تسهیلاتی که از صندوق توسعه ملی یا از منابع ارزی بانکها گرفته بودند، عاجز شدند.
تشدید قطعی برق و کاهش تولید بنگاهها، همچنین با کاهش ارزشافزوده بخش صنعت، رشد اقتصادی را تهدید خواهد کرد. صنعت برق در بازارهای صادراتی نیز وضعیت مناسبی ندارد. اگرچه ایران از کشورهای صادرکننده برق در منطقه است، اما با وجود تولید ۳۶۰میلیارد کیلووات ساعت برق در سال ۱۴۰۱، صادرات برق حدود ۵میلیارد کیلووات ساعت در سال بوده و سهم بسیار کمی (کمتر از ۵/۱ درصد) را به خود اختصاص داده است. کارشناسان، کمبود نقدینگی، عدمسرمایهگذاری در صنعت برق، مطالبات انباشتشده تولیدکنندگان از دولت، قیمتگذاری دستوری و محدودیتهای ناشی از تحریم را از جمله دلایل مشکلات صنعت برق عنوان میکنند. مشکلات ناشی از قیمتگذاری در صنعت برق در حالی است که برخی رویکردهای بینالمللی عنوان میکنند، توزیع برق انحصار طبیعی است و دولت باید در حمایت از مصرفکننده در قیمتگذاری دخالت کند.
صنعت برق ایران هم مثل سایر بخشهای اقتصاد ایران از اثرات و تبعات نامطلوب تحریم مستثنی نبود. اقتصاد صنعت برق ایران از سهجهت بهشدت از تحریمها آسیب دید. سختگیری نسبت به دسترسی ایران به منابع حاصل از صادرات، دشواری واردات تجهیزات و مواد اولیه موردنیاز صنعت برق و لغو قراردادهای سرمایهگذاری و انتقال تکنولوژی که صنعت برق ایران با کشورهای صاحب دانش داشت، از جمله این آسیبها بود. این در حالی است که هم از لحاظ جغرافیایی و هم از لحاظ توانمندی صنعت برق امکان صادرات را بهخوبی داشتیم. در دهه ۸۰ خیلی از کشورها مثل ارمنستان، ترکیه، نخجوان، پاکستان، ترکمنستان، جمهوریآذربایجان، عراق و افغانستان واردکننده برق از ایران بودند. این کشورها به دلیل تحریم رفتهرفته واردات از ایران را کاهش دادند و حتی برخی از کشورها واردات را صفر کردند تا جایی که فقط عراق به عنوان عمدهترین مقصد صادرات برقی ایران باقی ماند که دسترسی این کشور هم به منابعش قطع شد و عملا امکان بازگشت ارز حاصل از صادرات برق ایران برای استفاده در مسیر رفع مشکلات صنعت برق میسر نشد. از طرفی منابع مربوط به صادرات برق ایران در عراق در حسابهای خاصی و تحت اشراف وزارت خزانهداری آمریکا سپرده میشود و دسترسی ایران به این منابع خیلی سخت است. آمریکا در تلاش است بهصورت تدریجی سطح واردات برق از ایران را کاهش دهد و تقریباً مجوز را مشروط و سهماه سهماه تمدید میکند.
قطعی برق گسترده در بنگاهها از دو جهت آسیب به دنبال دارد. در بخش اول تولیدات شرکتها با تعطیلیهای موجود بین ۲۷ تا ۳۰درصد در تابستان کاهش پیدا میکند. این در حالی است که بنگاهها در شرایطی که تولید چندانی ندارند، باید حقوق کارکنان، بیمه و مالیات و… را پرداخت کنند. کاهش میزان تولید باعث افزایش قیمت تمامشده محصولات میشود و سودآوری بنگاه کاهش مییابد. سودآوری بنگاه علاوه بر اینکه باعث ضرر و زیان سهامداران میشود، انگیزههای سرمایهگذاری را بهشدت کاهش میدهد. این درحالی است که یکی از مشکلات مهم فعلی در کشور عدم تشکیل سرمایه است و عدمتشکیل سرمایه ثابت این موضوع را تشدید میکند. کاهش تولید، درآمد و سود بنگاههای حاضر در بازار سرمایه باعث میشود که شاخص سهام این شرکتها هم تحتتاثیر قرار بگیرد و بازار سرمایه بهعنوان یکی از بازارهای مالی مهم ایران آسیب ببیند. از طرف دیگر کاهش میزان تولید و کاهش درآمد و سودآوری بنگاهها سبب تعدیل نیروی انسانی و افزایش بیکاری خواهد شد. در مجموع اگر نگاهی به رشد اقتصادی در سال گذشته یعنی سال ۱۴۰۲ داشته باشیم، میبینیم که رشد بخش صنعت و معدن منفی بوده و آنچه موجب رشد اقتصادی حدود ۵درصدی سال گذشته شده، از محل نفت بوده است. بنابراین تشدید قطعی برق و کاهش تولید بنگاهها، ارزشافزوده بخش صنعت را امسال حتما منفیتر و بیشتر خواهد کرد که این بر اقتصاد کشور اثر مستقیم دارد. کاهش میزان تولید و کاهش عرضه از یک سمت، در کنار موانعی که برخی بنگاهها در زمینه ثبتسفارش و تأمین مواد اولیه و ملزومات تولید دارند، در ماههای آینده ممکن است باعث کمیابی و حتی نایابی برخی از محصولات شود و در واقع افزایش جدی سطح عمومی قیمتها را بهدنبال داشته باشد که این موضوع نیز تبعات دیگری به دنبال دارد.
«اصلیترین دلیل ناترازی انرژی، نبود سرمایهگذاری کافی در توسعه زیرساختهای انرژی در کشور است. طی دو دهه گذشته، بخش انرژی ایران بهویژه در حوزه نفت و گاز، بهدلیل تحریمهای بینالمللی و محدودیتهای مالی، با کمبود سرمایهگذاری مواجه بوده است. این مسأله باعث شده که توسعه زیرساختهای جدید و بهینهسازی تأسیسات موجود بهطور مناسب صورت نگیرد.»
کارشناسان بر این باورند که ناترازی انرژی در ایران نهتنها بهدلیل مشکلات فنی و زیرساختی است، بلکه ناشی از سیاستهای نامنسجم و کوتاهمدت نیز است. رضوی گفت: «سیاستگذاران در طول سالها بیشتر بر افزایش تولید تأکید داشتهاند تا بهینهسازی مصرف. این در حالی است که بسیاری از کشورهای توسعهیافته با تمرکز بر بهینهسازی مصرف انرژی، توانستهاند نیاز به سرمایهگذاریهای سنگین در بخش تولید را کاهش دهند.»
فشار افزایش قیمتها به مردم
ناترازی انرژی نهتنها بر حجم تولید تأثیرگذار است، بلکه میتواند هزینههای تولید را به شدت افزایش دهد وقتی صنایع بهدلیل کمبود انرژی نمیتوانند به ظرفیت کامل خود برسند، بهرهوری آنها کاهش مییابد و در نتیجه، هزینههای تولید سر به فلک میکشد. این امر به نوبه خود موجب افزایش قیمت نهایی کالاها میشود و به مصرفکنندگان فشار مضاعف وارد میکند.
بسیاری از صنایع کوچک و متوسط در تأمین هزینههای بالای انرژی با مشکل مواجه هستند. دولت باید بستههای حمایتی ویژهای برای این صنایع تدوین کند که شامل معافیتهای مالیاتی، ارائه وامهای کمبهره و کمکهای بلاعوض برای نوسازی تجهیزات و بهبود بهرهوری انرژی باشد. چرا که با توجه به فشار ناترازی بر صنایع، این امر ممکن است بر بقای آنها تاثیر بگذارد در نتیجه این حمایتها میتوانند به تثبیت این صنایع و تثبیت اشتغال در آنها کمک کنند و مانع از تعطیلی آنها شوند.
اگر وضعیت ناترازی انرژی همچنان ادامه یابد، صنایع با کاهش تولید و افزایش هزینهها مواجه خواهند شد. این امر میتواند منجر به تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی و افزایش نرخ بیکاری در کشور شود. در چنین شرایطی، اقتصاد کشور به شدت آسیب خواهد دید و رقابتپذیری صنایع ایرانی در بازارهای جهانی کاهش مییابد که در صورت عدم اقدامات فوری، آینده صنعت با تهدیدات جدی روبهرو است و نیاز به اصلاحات بنیادین در سیاستها و مدیریت مصرف انرژی احساس میشود.
در همین رابطه سید عبدالوهاب سهلآبادی، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، در نامهای رسمی نسبت به پیامدهای بسیار جدی افزایش بیرویه قیمت انرژی بر بخش تولید هشدار داد. وی در این نامه، این تصمیم را اقدامی شتابزده و بدون در نظر گرفتن عواقب آن بر اقتصاد کشور دانسته و خواستار تجدیدنظر فوری در آن شده است.
بنا به گزارش روابط عمومی خانه صنعت، معدن و تجارت ایران، سهلآبادی با تأکید بر اینکه این تصمیم، واحدهای تولیدی را با چالش جدی تامین انرژی و افزایش شدید هزینههای تولید مواجه کرده، تصریح کرد: «افزایش بیرویه قیمت حاملهای انرژی، بسیاری از واحدهای تولیدی را به مرز تعطیلی کشانده و اشتغال را به شدت تهدید میکند. این وضعیت نه تنها به اقتصاد کشور ضربه میزند، بلکه موجب افزایش نارضایتی عمومی و تشدید مشکلات معیشتی مردم خواهد شد.»
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران با اشاره به اینکه این تصمیم به ویژه بر صنایع انرژیبر مانند فولاد و سیمان تأثیرگذار بوده، گفت: «افزایش هزینههای تولید، رقابتپذیری محصولات ایرانی را در بازارهای جهانی کاهش داده و صادرات را با مشکل جدی مواجه کرده است. این در حالی است که صادرات غیرنفتی یکی از منابع اصلی تامین ارز کشور محسوب میشود.»
سهلآبادی با تاکید بر اینکه این تصمیم بدون مشورت با فعالان اقتصادی گرفته شده است، خواستار تشکیل جلسات کارشناسی با حضور نمایندگان بخش خصوصی، کارشناسان اقتصادی و مسؤولان دولتی برای بررسی مجدد این تصمیم و اتخاذ تدابیر مناسب شد. وی پیشنهاد کرد که دولت بهجای افزایش قیمت انرژی، از طریق ابزارهای دیگری مانند مالیات بر ارزش افزوده و افزایش عوارض گمرکی، درآمدهای خود را تأمین کند.
وی همچنین اعتقاد دارد: متاسفانه دولت اغلب راحتترین و در دسترسترین راهکار را انتخاب میکند و با گران کردن برق در نخستین گام بهنوعی مانند همیشه میخواهد کمبودهای خود را از طریق جامعه صنعتی جبران میکند. صنعت از یکسو باید فشار تحریمها را تحمل و با رکود اقتصادی کشور دستوپنجه نرم کند و از سوی دیگر با ناترازی انرژی و از جمله برق روبهرو است. امسال بهواسطه همین موانع بسیاری از صنایع نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند و برخی روزهای متوالی بهناچار تعطیل بودند. در حالی با رویکرد حمایت از تولید، به تولیدکننده قول تامین زیرساختها از برق و آب و گاز و … داده میشود که در ادامه شاهد هستیم با قطعی برق و بهدنبال آن گرانی انرژی، اقدامات مغایر با رویکرد حمایت از تولید در پیش میگیرند. در این گیرودار صنعتگر باید برای مصوبهای که امروز ابلاغشده از چند ماه قبل پرداختیهایی داشته باشد، در حالیکه طبق قانون باید این موارد را از قبل به اطلاع صنعتگر برسانند تا بتواند در قیمتتمامشده محصول اعمال کند و بیش از حد دچار ضرر و زیان نشود.
تجربیات موفق جهانی در مدیریت ناترازی انرژی
آرمان خالقی، دبیرکل خانه صمت نیز در مورد تجربیات جهانی در این زمینه میگوید: «کشورهای پیشرفته مانند آلمان و دانمارک توانستهاند با استفاده از سیستمهای هوشمند مدیریت انرژی، بهطور قابلتوجهی میزان مصرف انرژی در صنایع را کاهش دهند. این کشورها با سرمایهگذاری در زیرساختهای فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و استفاده از اینترنت اشیاء (IoT) در مدیریت انرژی، به بهرهوری بالاتری در مصرف انرژی دست یافتهاند.»
وی تأکید میکند که استفاده از سیستمهای هوشمند برای نظارت و کنترل مصرف انرژی میتواند به ایران کمک کند تا در صنایع خود مصرف انرژی را بهینهسازی کرده و ناترازی را کاهش دهد. یکی از تجربیات موفق جهانی در کاهش ناترازی انرژی، استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر است. بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی، به خصوص در مناطق شمالی و غربی، با سرمایهگذاری در انرژیهای بادی و خورشیدی توانستهاند بخش بزرگی از نیازهای انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کنند.
خالقی ضمن اشاره به این موضوع گفت: «کشورهایی همچون سوئد و دانمارک بهطور جدی در حال توسعه و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر هستند. این کشورها با توجه به شرایط اقلیمی خاص خود، از انرژی باد و خورشید بهطور مؤثر استفاده میکنند و توانستهاند بخش عمدهای از ناترازی انرژی را از طریق این منابع تأمین کنند. ایران میتواند با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب خود، بهویژه در زمینه انرژی خورشیدی، از این تجربه بهره ببرد.»
وی اضافه میکند که با سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و فراهم آوردن زیرساختهای لازم برای استفاده از این منابع، میتوان ناترازی انرژی را بهطور دائمی کاهش داد. بهنظر میرسد استفاده از این فناوریها و تجربیات جهانی در ایران میتواند تحولی در بهینهسازی مصرف انرژی در صنایع ایجاد کند. ایران با توجه به پتانسیلهای بالای خود در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر، فناوریهای نوین و همچنین موقعیت جغرافیایی مناسب، میتواند از این تجربیات بهرهمند شود و به کاهش ناترازی انرژی در صنایع دست یابد.
تهدید اقتصاد
آرمان خالقی گفت: «در مجموع میتوانیم بگوییم ناترازی انرژی در ایران یک چالش اساسی است که تأثیرات آن نهتنها بر صنایع، بلکه بر کل اقتصاد کشور مشهود است. دلایل این ناترازی، از جمله کمبود سرمایهگذاری در زیرساختها، مصرف بیرویه انرژی، و عدم توجه به بهینهسازی مصرف، به مشکلات ساختاری و سیاستگذاریهای نادرست باز میگردد.
این موضوع نهتنها باعث اختلال در تأمین انرژی برای صنایع میشود، بلکه هزینههای تولید را افزایش میدهد و در نهایت موجب کاهش رقابتپذیری و تهدید جدی برای اقتصاد کشور میشود. نکتهای که باید به آن توجه شود این است که علاوه بر سیاستهای کوتاهمدت، نیاز به رویکردهای بلندمدت برای سرمایهگذاری در زیرساختها و انرژیهای تجدیدپذیر داریم.
بهبود مدیریت مصرف انرژی و استفاده از فناوریهای نوین در صنایع میتواند کمک بزرگی به کاهش ناترازی انرژی و بهینهسازی مصرف در کشور کند. از سوی دیگر، دولت باید نقش پررنگتری در حمایت از صنایع از طریق ارائه تسهیلات مالی و مشوقهای مختلف ایفا کند. برای رفع این چالش، علاوه بر توجه به مسائل فنی، نیازمند همکاری و هماهنگی بیشتر میان دستگاههای دولتی و بخش خصوصی هستیم. تنها با اجرای یک استراتژی منسجم و همکاری همهجانبه میتوان به کاهش ناترازی انرژی و تحقق اهداف توسعه پایدار در کشور دست یافت.»
جریان قطعی برق در پاییز و زمستان چیست؟
نیروگاههای حرارتی در فصل سرد سال، به دنبال کمبود گسترده گاز در کشور، به استفاده از سوخت جایگزین روی میآورند.
سوخت اول نیروگاههای حرارتی گاز و سوخت جایگزین تحویلی به نیروگاهها گازوئیل یا مازوت است که استفاده از این سوخت جایگزین در نیروگاههای حرارتی به معنای کمبود گاز و اختصاص نیافتن گاز به نیروگاهها است.
مازوتسوزی از جمله منابع مصنوعی آلودگی هوا است که میتواند سلامتی افراد جامعه را به مخاطره بیندازد.
از اینرو در تاریخ ۱۶ آبان ۱۴۰۳ محمدجعفر قائمپناه، معاون اجرایی رئیس جمهور پس از جلسه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا اعلام کرد هوا که سرد میشود، وارونگی هوا اتفاق میفتد که یکی از علتهای اصلی کمبود انرژی و ناترازی انرژی در تولید برق و تامین گاز نیروگاهها است.
معاون اجرایی رئیسجمهور اظهار کرد که بعضی از نیروگاهها ناگزیر برای تامین برق و جلوگیری از خاموشی از مازوت استفاده میکردند که پس از بررسیها و دستور رئیسجمهور بهدلیل آلودگی خاص در مناطق اراک، کرج و اصفهان ناشی از مازوتسوزی (حدود ۱۶ میلیون تن مازوتسوزی) که باعث آلودگی هوا و بیماری میشود، مازوتسوزی متوقف میشود.
قائمپناه با اشاره به کمبود برق، انرژی و گاز گفت: برای اینکه به بخشهایی از جامعه آسیب وارد نشود، ناچاریم سوخت مازوت را در این نیروگاهها متوقف کنیم. در دولت مقرر شد وزارت نیرو ساعتهایی را در طول سال تنظیم و مدتی که نیاز است خاموشی اعلام کند.
پس از آن سخنگوی دولت در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رئیس جمهور مازوتسوزی در ۳ نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژهای دارند، متوقف میشود. میتوان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد.
پس از این اظهارات با انتشار اولین جدول خاموشی استان تهران و نحوه اطلاع از خاموشیها در شهر تهران، مردم به این نتیجه رسیدند که قطعیهای زمانبندی شده به سرعت اجرایی شده است.
موضوع قطعی برق در تابستان و مشکلات پیدرپی برای صنایع و تولیدیها و همچنین بخش خانگی گویا به فصل سرد سال منتقل شده حال افراد در کنار کمبود گاز باید با قطعیهای پیدرپی نیز کنار بیایند.
استفاده از مازوت و زمانبندی قطعی برق ابهام دارد
همچنین حمیدرضا حاجیبابایی، نایب رئیس اول مجلس اعلام کرد که در بحث استفاده یا عدم استفاده از مازوت از یک طرف و بحث زمانبندی قطعی برق ابهاماتی وجود دارد که باید دولت توضیح دهد و کمیسیون انرژی هم به سرعت از تصمیم دولت در این زمینه گزارشی آماده کند و به مجلس ارائه دهد.
مازوتسوزی در تهران نداریم!
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران به موضوع آلودگی هوا اشاره کرد و گفت که در تهران مازوتسوزی نداریم.
به گفته چمران مازوتسوزی در کرج امکان داشت روی کیفیت هوای تهران تاثیر بگذارد از اینرو ممنوعیت سوخت مازوت در کرج تصمیم درستی بود.
پایان قطعیهای برق تنها با ۱۰ درصد صرفهجویی
مصطفی رجبیمشهدی، مدیرعامل شرکت توانیر در گفتوگوی تلویزیونی، گفت: رویکرد دولت بر این اساس است که بخش مولد کشور یعنی صنعت در اولویت محدودیت نباشد و قطعیهای برنامهریزی شده برق در بخش خانگی آغاز شود.
به گفته وی میزان محدودیتها معادل ۱۰ درصد صرفهجویی است؛ یعنی اگر مردم در مصرف برق و گاز ۱۰ درصد صرفهجویی کنند، این محدودیتها برطرف میشود.
مدیرعامل توانیر تصریح کرد: ساعت خاموشی برای مشترکان تهران بزرگ پیامک میشود و این طرح در همه شهرها اجرا خواهد شد.
رجبیمشهدی گفت: ساعت خاموشیها از ۹ صبح تا ساعت ۱۷ و برای هر مشترک ۲ ساعت پیشبینی شده است.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰