از نقدینگی جهانی تا توزیع نابرابر ثروت

این پرسشی است که فراتر از کنجکاوی معمول، به یکی از پایه‌های تحلیل وضعیت اقتصادی جهان، سیاست‌های پولی کشورها، روندهای تورمی و حتی درک نابرابری‌های اقتصادی جهانی مربوط می‌شود. با انتشار گزارش جدید مؤسسه معتبر EBC Financial Group، اکنون تصویری نسبتاً دقیق از حجم واقعی پول در جهان در سال ۲۰۲۵ در اختیار داریم؛ تصویری که نه‌تنها واقعیت‌های اقتصادی جهان را بازگو می‌کند، بلکه تأملاتی عمیق درباره توزیع ثروت، نقش پول در سیاست‌گذاری و آینده بازارهای مالی برمی‌انگیزد.

برای پاسخ دادن به این پرسش که «چقدر پول در جهان وجود دارد»، ابتدا باید بدانیم در علم اقتصاد، پول تنها به اسکناس‌های کاغذی یا سکه‌های فلزی محدود نمی‌شود. در واقع، اقتصاددانان پول را بر اساس میزان نقدشوندگی آن به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌کنند. از جمله این دسته‌بندی‌ها می‌توان به M0، M1، M2 و M3 اشاره کرد که هر کدام نمایانگر سطحی از دسترسی و نقدشوندگی دارایی‌های مالی است.

M0، ابتدایی‌ترین تعریف از پول است؛ یعنی همان اسکناس‌ها و سکه‌هایی که در دست مردم یا در صندوق فروشگاه‌ها و بانک‌های تجاری وجود دارد، اما نه در خزانه بانک‌های مرکزی. این شکل از پول، ملموس‌ترین و فیزیکی‌ترین حالت پول است که اغلب مردم آن را به‌عنوان «پول واقعی» می‌شناسند. در سال ۲۰۲۵، حجم کل M0 در جهان چیزی در حدود ۲۷/۸ تریلیون دلار برآورد شده است. این یعنی تمام اسکناس‌ها و سکه‌هایی که میان مردم دست‌به‌دست می‌شود، کمتر از ۱۰ تریلیون دلار است. اما اگر بخواهیم تعریف گسترده‌تری از پول داشته باشیم؛ یعنی پولی که شامل سپرده‌های جاری، حساب‌های پس‌انداز و سایر دارایی‌های نزدیک به نقد نیز باشد باید به سراغ شاخص M2 برویم. طبق گزارش EBC، حجم کل M2 در جهان در ابتدای سال ۲۰۲۵ حدود ۱۲۳ تریلیون دلار است.

این عدد شامل تمام اسکناس‌ها، حساب‌های جاری، پس‌اندازهای کوتاه‌مدت و دیگر دارایی‌های شبه‌نقدی است که در اقتصادهای مختلف قابل استفاده برای خرید، سرمایه‌گذاری و مبادله‌اند. این همان عددی است که معمولاً از آن به‌عنوان «مقدار کل پول در جهان» یاد می‌شود.

برای درک بهتر این رقم بزرگ، کافی‌ست بدانیم که جمعیت جهان در ابتدای سال ۲۰۲۵ حدود ۱۶/۸ میلیارد نفر تخمین زده شده است. ۱۲۳ تریلیون دلار را به‌طور مساوی میان تمام ساکنان کره زمین تقسیم کنیم، سهم هر فرد از پول‌های موجود تقریباً ۱۵هزار دلار خواهد بود. اما واقعیت اقتصادی جهان بسیار پیچیده‌تر و نابرابرتر از آن است که چنین تقسیم مساوی‌ای امکان‌پذیر باشد. در عمل، بخش عمده‌ای از پول و منابع مالی در دست گروه اندکی از افراد یا شرکت‌های بزرگ متمرکز شده است و میلیاردها نفر از مردم جهان سهم اندکی از این منابع دارند.

در همین‌جا بد نیست به یک تفاوت کلیدی اشاره کنیم: پول با ثروت یکی نیست. آنچه تاکنون درباره‌اش صحبت کردیم، مربوط به عرضه پول بود؛ یعنی دارایی‌هایی که در کوتاه‌ترین زمان ممکن می‌توانند به خرید کالا یا خدمات اختصاص یابند. اما ثروت جهانی شامل طیف بسیار وسیع‌تری از دارایی‌هاست: املاک و مستغلات، سهام، اوراق قرضه، طلا، ارزهای دیجیتال و حتی اشیای قیمتی و آثار هنری. طبق برآوردها، ارزش کل ثروت جهانی در سال ۲۰۲۵ به حدود ۵۸۳ تریلیون دلار می‌رسد. این رقم تقریباً پنج برابر بزرگ‌تر از عرضه پول M2 است و نشان می‌دهد که پول نقد تنها بخش کوچکی از آن چیزی است که بشر برای ارزیابی وضعیت مالی‌اش در نظر می‌گیرد.

با نگاهی به این ارقام، پرسش دیگری مطرح می‌شود: آیا افزایش این حجم عظیم از پول در گردش، نشانه‌ای مثبت برای اقتصاد جهانی است یا زنگ خطری برای رشد تورم و بی‌ثباتی اقتصادی؟ پاسخ این پرسش، بستگی به عوامل متعددی دارد.

در تئوری، افزایش عرضه پول می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند؛ چراکه منابع مالی بیشتری برای مصرف، سرمایه‌گذاری و تأمین مالی پروژه‌ها در دسترس قرار می‌گیرد. با این حال، اگر این افزایش پول، با رشد معادل در تولید واقعی و بهره‌وری اقتصادی همراه نباشد، می‌تواند به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها (تورم) منجر شود. در دهه‌های اخیر، بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه با این چالش روبه‌رو بوده‌اند: چگونه بین رشد عرضه پول و حفظ ثبات اقتصادی تعادل برقرار کنند؟

یکی دیگر از پدیده‌های نوظهور در این زمینه، ارزهای دیجیتال هستند. این دارایی‌ها که طی یک دهه گذشته به‌سرعت رشد کرده‌اند، اکنون جایگاهی هرچند کوچک اما قابل‌توجه در ساختار پولی جهان پیدا کرده‌اند. طبق آمارهای سال ۲۰۲۵، ارزش کل بازار ارزهای دیجیتال به حدود ۷/۲ تریلیون دلار رسیده است. اگر این رقم را با M2 جهانی مقایسه کنیم، درمی‌یابیم که تنها حدود ۲ درصد از کل پول جهان در قالب رمزارزها نگهداری می‌شود. هرچند این رقم در مقایسه با حجم کلی بازار مالی جهانی ناچیز است، اما روند رشد سریع آن می‌تواند نشانه‌ای از تحول آینده نظام‌های پولی باشد به‌ویژه اگر بانک‌های مرکزی به انتشار رمزارزهای ملی یا پشتیبانی از زیرساخت‌های دیجیتال بیشتر روی آورند.

در پایان باید گفت که دانستن اینکه چقدر پول در جهان وجود دارد، تنها یک کنجکاوی عددی نیست؛ بلکه کلید فهم بسیاری از سازوکارهای پنهان در اقتصاد جهانی، مناسبات قدرت، شکاف‌های اجتماعی و آینده سرمایه‌گذاری است. حجم پولی که امروزه در گردش است، بازتابی از اعتماد عمومی، سیاست‌های بانک‌های مرکزی، رفتار سرمایه‌گذاران و سرعت گردش سرمایه در اقتصادهای بزرگ و کوچک است. اما مهم‌تر از حجم پول، چگونگی توزیع آن است؛ مسئله‌ای که همچنان در قلب بحث‌های عدالت اقتصادی، توسعه پایدار و نابرابری جهانی قرار دارد.

پول زیادی در دنیا وجود دارد؛ اما همیشه سؤال مهم‌تر این است: پول در دست کیست؟