یارانه نقدی تنها ۴ درصد از هزینه خانوار را پوشش می‌دهد

 طبق اعلام سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، در این مرحله مبلغ یارانه به ۱۴.۵ میلیون سرپرست خانوار پرداخت شده و با حذف پردرآمدها، تعداد کل یارانه‌بگیران در این دهک‌ها به ۴۲ میلیون و ۳۱۳ هزار نفر رسیده است. همچنین در دهک‌های اول تا سوم، حدود ۱۰ میلیون و ۲۳۲ هزار خانوار با جمعیت ۲۸ میلیون و ۱۴۹ هزار نفر یارانه دریافت می‌کنند که واریز آن‌ها معمولاً حدود یک هفته زودتر انجام می‌شود. در مجموع، هم‌اکنون بیش از ۷۰ میلیون نفر در کشور یارانه نقدی دریافت می‌کنند.

با این حال، پرسش مهم این است که این یارانه چقدر از هزینه‌های واقعی خانوارها را پوشش می‌دهد. برای پاسخ به این سؤال، نگاهی به تاریخچه یارانه‌ها مفید است. در آذر ۱۳۸۹، همزمان با آغاز طرح هدفمندسازی یارانه‌ها، دولت به ازای هر نفر ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان پرداخت می‌کرد که در آن زمان معادل حدود ۴۵ دلار بود. در همان سال، یارانه نقدی حدود ۱۶.۵ درصد از درآمد ماهانه خانوار شهری و ۳۰.۴ درصد از درآمد ماهانه خانوار روستایی را تشکیل می‌داد. اما با گذشت زمان و افزایش تورم، ارزش واقعی این یارانه کاهش یافت و تا سال ۱۴۰۰ سهم آن در درآمد خانوارهای شهری به ۱.۶ درصد و در روستایی به ۲.۸ درصد سقوط کرد.

در اردیبهشت ۱۴۰۱، دولت با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و افزایش مبلغ یارانه‌ها، پرداخت نقدی به دهک‌های اول تا سوم را به نفری ۴۰۰ هزار تومان و به دهک‌های چهارم تا دهم به نفری ۳۰۰ هزار تومان رساند. این اقدام باعث شد سهم یارانه از درآمد خانوارهای شهری به ۸ درصد و در مناطق روستایی به ۱۴.۱ درصد افزایش یابد. با این حال، طی سه سال اخیر، با تداوم تورم، دوباره ارزش واقعی یارانه‌ها کاهش یافته و در پایان سال ۱۴۰۳، سهم یارانه نقدی از درآمد خانوار شهری به حدود ۳.۹ درصد و در روستایی به ۶.۹ درصد رسید.

بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران، سهم یارانه نقدی از درآمد خانوارهای شهری در دهک‌های مختلف متفاوت است؛ به طوری که در دهک اول ۱۲.۱ درصد، دهک دوم ۸.۸ درصد، دهک سوم ۶.۹ درصد و در دهک دهم تنها ۱.۵ درصد است. در مناطق روستایی و استانی نیز تفاوت قابل توجهی وجود دارد. برای مثال، در روستاهای سیستان‌وبلوچستان یارانه نقدی ۱۸.۳ درصد از درآمد خانوار را تشکیل می‌دهد، در حالی که در روستاهای یزد، مازندران و البرز حدود ۴ درصد است. در مناطق شهری، بیشترین سهم مربوط به سیستان‌وبلوچستان با ۷.۳ درصد و کمترین سهم در تهران با ۲.۶ درصد است. کارشناسان می‌گویند در مناطق روستایی برخی استان‌ها مانند سیستان‌وبلوچستان، یارانه نقدی ممکن است بیش از نیمی از درآمد دهک اول را تشکیل دهد، در حالی که تأثیر آن در دهک‌های بالاتر بسیار ناچیز است.